Örme-trikotaź önümçiligi
1. Trikotaźyń gurluşy we häsiýetleri.
2. Halka emele getirme geçişleri. Trikotaź we örme usullary.
3. Esasy örme trikotaź önümçiligi.
1. Trikotaźyń gurluşy we häsiýetleri.
Bir ýa-da birnäçe sapaklardan ybarat bolan, keseligine ýa-da dikligine özara baglanşan halkalardan emele geln dokma önümine trikotaž diýilýär.
Örmäniň inine, bir hataryň ugrundan ýerleşen halkalar, halkanyň hataryny, ýokardan aşaklygyna gaýdan, dikligine ýerleşýän halkalar, halkalaryň sütünini düzýärler.
Kese örgi – bu bir ýa-da iki sapagyň yzygiderli egilip birwagtyň özünde ińńelere ötürilip, halkalaryň örülmegidir.
Esas (eriş) örgisi – bir-biriniň gabadynda, deňinde örülen sapaklaryň toplumydyr.
Esas sapaklaryň hersi bir wagtda, hersi iňňede örülip, halkanyň hataryny emele getirýärler.
Aşakdaky suratlarda keseligine (1a) we esasynda (1b) örülen trikotažyň halkalary görkezilendir. Her halka göwreden (halkanyň esasy) we uzalmadan (süýünme) ybaratdyr. Iki halkanyň göwresi, iki göni kesimden ýa-da taýakda 1-2; 4-5 we ýokarky (iňňe) aýlawyndan 2-3-4 (ýarym tegelek görnüşi bar) durýar. Kese örülen örmäniň ýarym aýlaw görnüşindäki halkasynyň uzalmasy 5-6-7, garyşan halkalaryň göwrelerini birleşdirip, keseligine halka hataryny emele getirýär. Keseligine örülen örmeden tapawutlylykda, esasyna örülen örmäniň uzalmasynyň 5-6 göni kesim ýalyrak görnüşi bardyr.
Halkanyň uzynlygy – halkanyň göwresiniň we uzalmasynyň jemidir. Esasyna örülen örmelere uzalmanyň uzynlygynyň ýerleşişi, örmäniň örülişine baglylykda üýtgeýär.
surat. Kese we esasy örüji trikotažyň halkalarynyň gurluşy.
Örme şu aşakdaky alamatlar bilen häsiýetlendirilýär:
1 - çözüjilik, 2 - sozulmaklyk, 3 - towlanmaklyk, 4 - dykyzlylyk, 5 - halkanyň uzynlygy, 6 - 1 m2 önümiň agramy, 7 - galyňlygy, 8 - berkligi, 9 - girmesi, 10 - ýylylyk geçirijilik we 11 - howa geçirijilik.
Örmäniň esasy tehniki görkezijileri - dykyzlyk, halkanyň uzynlygy we önümiň agramy.
Örmäniň dykyzlygy dört tarapy hem 50 mm deň bolan bölekdäki örmäniň halkalarynyň sany bilen kesgitlenýär. Dykyzlyk keseligine we dikligine kesgitlenýär. Örmäniň keseligine dykyzlygy, örülen bölekde näçe sütüniň bardygyny, dikligine dykyzlygy bolsa, örülen bölekde näçe hataryň bardygyny görkezýär we degişlilikde Dk; Dd bilen aňladýar.
Amaly dykyzlyk örmäniň 50 mm nusgasyndaky halkalaryň hataryny we sütünini sanamak, halkalaryň hataryny we sütünini sanamak bilen kesgitlenilýär.
Dykyzlyk boýunça halkanyň ädimi A we halkanyň hatarynyň beýikligi B kesgitlenilýär. Halkanyň ädimi diýip, bir hatardaky iki garyşan halkanyň merkezleriniň arasyndaky uzaklyga aýdylýar.
Halkanyň ädimi şu ańlatma bilen kesgitlenilýär.
A=50/Dk [mm] ;
Dk=50/A ;
Ańlatmadan görnüşi ýaly, keseligine dykyzlygy uly bolsa şonça-da halkanyň ädimi kiçi bolýar.
Halka hataryň beýikligi diýip, halka sütünindäki garyşyk iki halkanyň merkeziniň arasyndaky uzynlyga aýdylýar.
Halkanyň hatarynyň beýikligi, örmäniň sütün dykyzlygyna ters bolan ululyk ýaly kesgitlenilip biliner.
B=50/Dd ;
Dd=50/B ;
Örmaniň kese dykyzlygynyň, dik dykyzlygyna bolan gatnaşygyna dykyzlyk gatnaşyklarynyň koeffisiýenti ýa-da halkanyň moduly diýilýär we C bilen bellenilýär.
C=Dk/Dd=B/A ;
2. Halka emele getirme geçişleri. Trikotaž we örme usullary.
Trikotaž esasy iki görkeziji bilen häsiýetlendirilýär.
1. Trikotaž düzýän sapaklaryň häsiýetinden.
2. Trikotažyň gurluşyndan (düzüminden).
Halkalaryň görnüşleri, halkadaky sapagyň uzynlygy, halkalaryň özara ýerleşişi halkalaryň örüji maşynlarda halkanyň emele geliş şertine baglydyr.
Halka emele gelmekligiň iki usulyny; ýagny trikotaž we örme usullaryny tapawutlandyrmak mümkindir.
Halka emele gelmek işiniň käbir ýagdaýlarynyň yzygiderligi trikotaž we örme usullary üçin tapawutlydygyny görmek bolýar. Halka emele gelmek ýagdaýlaryny öwrenenimizde, islendik işiň hem wagtyň dowamynda bolup geçýändigini göz öňüne tutmalydyrys. Her işi görkezýän suratlar, halka emele gelmekligiň diňe bir pursadyny görkezýändir.
Halka emele gelmekligiň trikotaž usuly 10 işi öz içine alýar.
1). Jemleýji.
2). Sapak geçiriji.
3). Kese örüji.
4). Çykaryjy.
5). Basyjy.
6). Eltip goýujy.
7). Birleşdiriji.
8). Aýyryjy.
9). Emele getiriji.
10). Çekiji.
surat. Trikotaž usuly.
Halka emele getirmekligiň örme usuly hem, edil halka emele getirmekligiň trikotaž usulyndaky ýaly on işden ybaratdyr.
Ýöne halka emele gelmekligiň işiniń yzygiderligi tapawutlanýar:
1). Jemleýji.
2). Örüji kulir.
3). Çykaryjy.
4). Basyjy.
5). Eltip goýmak.
6). Birleşdiriji.
7). Aýryjy.
8). Kese örüji.
9). Emele getiriji.
10). Çekiji.
Şu ýerde, diňe usullardaky işiniň yzygiderligiň, ýagny kese örüjiniň üçünji tertipden sekizinji tertibe geçýändigini görýäris. Halka emele gelmekligiň usullarynyň, tapawudyny diňe, ýokarda sanap geçen işimiz kesgitlemeýär. Trikotaž usulynda iňňeleri ötürilen sapak halka emele gelmekligiň başlangyç ýagdaýlarynda täze halka öwrülýär. Sońlugy bilen diňe halkadaky sapagyň görnüşi üýtgeýär, trikotažyň esasy görkezijisi bolan - sapagyň uzynlygy bolsa üýtgemän galýar.
3. Esasy örme trikotaž onümçiligi.
Örme usulynda bolsa halkanyň kese örülmegi we düzülmegi bir wagtda bolup geçýär. Eger trikotaž usulynda oňünden halkalara sapaklaryň eplenmegine wagt gerek bolan bolsa, bu usulda täze sapak halka düzülende eplenýär, halka emele gelmegiň bir aýlawy kemelýär. Köne halkanyň täze düzülýän halka aýrylmaklygy (zyňylmagy), sapagyň halkada eplenmegine getirýär. Şonuň üçin kähalatlarda kese üzülmäni aýrylmaklykdan öňde goýulýar.
Halka emele getirmegiň örme usuly trikotaž usulyna garanda has hem öndürijilikli hasaplanylýar we ulanylyşa eýe boldy. Mundan başgada halka emele getirmekligiň aýlawyny gysgaltmaklyga ugrukdyrylyp, trikotaž usulynyň ýerine ýetirilişiniň sadalaşýandygyny görmek bolýar. Halka emele getirmekligiň örme usuly ýerine ýetirilende, emele gelen halkalaryň hil üýtgeşmeleri bolýar. Bu üýtgeşmäni bahalandyrmak üçin, diljagazly iňňelerde, halkanyň düzüliş halatyna gözegçilik etmek ýeterlikdir.
Trikotaž - bu bir sapakdan ýa-da sapaklaryň ulgamyndan ybarat bolup, halka emele getirip, özara örülişen önüm ýa-da matadyr.
Trikotažyň esasy düzüjileri halka 1 ilkinji nusga (çyrşamak 2, çekilme 3);
Halka gurluşyndaky düzüjileriň baglanşygy, halka hatarlaryny emele getirip, trikotažyň örülişini düzýän we trikotažyň daşky görnüşini hem-de häsiýetlerini kesgitleýär.
Halka sütüni - bu trikotaž matasynyň ugruna biri-biri bilen dikligine yzygider birleşen halkalardyr.
Halka hatary - bu trikotaž masynyň inine biri-biri bilen keseligine birleşen halkalardyr.
surat . Halka gurluşynyň düzgünleri we olaryń çyzgysy.
Trikotažy düzüjileriň baglanyş tertibini we hatarlaryň gezekleşip gelýänini görkezmek üçin, olaryń suratlaryna syn etmek ýeterlikdir.
Nokatlar (b) goňşy halkalaryň merkezini aňladýan we maşynda halka hatary emele gelende, iňňeleriň ýerleşiş tertibini görkezýär. Iki iňňeli maşynlarda alynýan trikotaž üçin bolsa iki gönide halka hatarlary nokatlar arkaly aňlatmak bilen görkezilýär. Nokatlar hatarda ińńe ädimleriniň ýarpysy bilen hem garyşyp gelip biler. (lastik ýerleşiş) (b) ýa-da biri-birisiniň garşysynda (interlok ýerleşiş) (g) ýerleşip bilerler.
Maşynlarda halka emele getirmeklik gysga wagtyň içinde bolup geçýän, çylşyrymly ýagdaýdyr. Trikotaž usuly bilen halka emele getirmeklikdäki halatlary iňňeli koton maşynynyň mysalyna garap geçilen.
Maşynda halka emele getirmek üçin zyňyjy platinler, basgyç we sapakgeçirijiler bar. Maşynda halka emele getirmeklik trikotaž usulynda bolup şu aşakdaky yzygiderlikde bolup geçýär: jemlemek, sapak geçirmek, egmek (kese örmek), çykarmak, basmak, halkany eltip goýmak, birleşdirmek, zyňmak, emele getirmeklik we çekip almak. Bu maşynda halka emele getirmek trikotaž usuly boýunça emele gelýär.
Barlag soraglary:
1. Trikotaž matasy näme?
2. Trikotažyň halkalaryny emele getirmegiň haýsy usullary bar?
3. Halka emele getirmek geçişi haýsy işlerden durýar?
4. Trikotažyň esasy görkezijileri haýsylar?